O humor en “Á marxe”

Como vía o humor Carlos Casares nos seus artigos de “Á marxe”? Velaquí unha breve selección de citas dentro dos máis de 3.000 artigos que teñen que ver coa perspectiva do humor de diversas persoas. A través da súa visión, da súa reflexión, coñecemos tamén como vía o propio Casares o humor:

 

  • “POUCO HUMANO” (30 de novembro de 1992)

De todo canto se está dicindo e escribindo sobre Franco nestes días, dedúcese que era unha figura pouco humana, sen sentido do humor, bastante cruel. Resultaría moi difícil imaxinalo facendo o pallaso diante dunha cámara de cine, ensaiando pasos de baile deliberadamente cómicos ou sacándolle a lingua ao obxectivo  […]

 

  • “LEMBRANZA DE JUAN BENET” (6 de xaneiro de 1993)

Agudo e ocorrente, cunha acidez coidadosamente cultivada, movíase moi a gusto no humor do disparate: seducíano as situacións absurdas, que ás veces provocaba con talento só polo pracer de contalas despois cunha arte inimitable de narrador oral superdotado.

 

  • “CHILE NON É EXIPTO” (20 de marzo de 1993)

No acto de inauguración da exposición de Letras de España en Santiago de Chile, que consta de arredor de dez mil libros, incluídos galegos, vascos e cataláns, o ministro Solé Tura pronunciou un fermoso discurso que rematou en catástrofe. Dixo que, unha vez clausurada a mostra, aquel fondo bibliográfico quedaría alí, en Exipto. Foi unha metedura de pata inocente, pero faraónica, que os chilenos acolleron con humor.

 

  • “ATILA EN BERLÍN” (2 de xuño de 1993)

Cando quedamos sós o meu amigo e mais eu, fartámonos de facer bromas a conta daquel rapaz. Durante uns minutos, sen demasiado respecto polo infeliz, fixemos escarnio do seu nome, da súa cara e dos seus malditos dentes. Ata me atrevería a dicir que estivemos brillantes no improperio, unha meta nada difícil de alcanzar cando o humor se fai a conta de outro.

 

  • “ALBÓNDEGAS E CROQUETAS” (11 de xuño de 1993)

Chamarlle albóndega ou croqueta a unha muller non parece un trazo demasiado alto de enxeño. Tampouco parece unha proba de humor ou de graza. Ten todo o aspecto, máis ben, de ser un atentado contra a dignidade dunha persoa, iso si, amparado por unha impunidade que algúns se empeñan en revestir coa roupa nobre do exercicio da liberdade de expresión.

 

  • “BROMAS COS DEMAIS” (7 de novembro de 1993)

Entre nós dáse con frecuencia esa graza gorda que consiste en burlarse dos demais, pero que nunca se atreve a burlarse de si mesmo. Supoño que isto debe ser así porque un sentido do humor tan salvaxe levaría a moitos bárbaros ao suicidio.

 

  • “FÚTBOL E DRAMATISMO” (22 de novembro de 1993)

[Julio Anguita] Fala co entusiasmo fervoroso dos místicos e coa convicción determinante dos profetas. Fáltalle humor, non obstante, esa condición suprema da intelixencia. Irá ao ceo, sen dúbida, pero non sei se chegará ao goberno.

 

  • “RIR DO INIMIGO“ (20 de xaneiro de 1994)

Os tibetanos dispoñen de armas inéditas na historia das revolucións. Por exemplo, rin dos chineses. Non con esa risa falsa e forzada dos que odian en segredo, senón coa gargallada franca dos que non poden evitar ver como un espectáculo cómico a tristeza dos novos colonizadores, que arrastran polas rúas unha morriña inmensa e lacrimosa, insuperable. Hai quen di que esta é a primeira revolución histórica que se fai con humor e con paciencia. Con estas armas enfronte, está claro que os chineses perderán a guerra.

 

  • “UNHA CITA, UNHA ESPERA” (3 de agosto de 1994)

Torrente Ballester estaba espléndido de memoria e de humor, e que contou algunhas historias divertidas, como o día que o levaron a firmar á feira do libro, situárono detrás do mostrador da librería, e achegouse un neno a pedirlle dez pesetas de pipas.

 

  • “O NOME DUN PANTANO” (11 de agosto de 1994)

Naturalmente, a descrición formaba parte da maneira que [Juan] Benet tiña de contar as cousas, sempre con aquel humor intelixente e cáustico, tan temido por todos cantos non o coñecían ben. Dun ilustre profesor, con fama de sabio en dez idiomas diferentes, pero bastante simple, adoitaba dicir que era un parvo superdotado.

 

  • “A ESCRITORA E O ZASCANDIL” (2 de novembro de 1994)

Falando da situación política da Arxentina, [María Lejárraga] dicía que a pesar de todas as calamidades, comer aínda se comía, porque cada vez que un arxentino dá un suspiro, fai unha vaca, e cada vez que unha arxentina deixa caer unha bágoa, nace un repolo.

 

  • “INDULXENCIA E DESCARO” (9 de xaneiro de 1995)

As persoas que trataron a don Ramón Otero Pedrayo na intimidade saben moi ben que detrás da aparencia señorial daquel home impoñente escondíase tamén a graza viva dun pillabán simpático e malicioso. Na caracterización da xente, sobre todo, sen saír nunca dos límites que lle marcaba a súa natural elegancia, bordaba de ironía e de humor uns retratos magníficos, cheos de agudeza e de sabedoría. Os mellores eran os que se referían a individuos farsantes, sempre que non fosen indignos ou canallas.

 

  • “CIRCO E LITERATURA” (22 de marzo de 1995)

Que Gómez de la Serna dese conferencias nos circos ou que falase en público mentres un esbirro contratado por el mesmo lle apuntaba cunha pistola ou que comese unha candea en plena disertación, formaba parte dunha actividade na que se mesturaban o humor, o talento e a ironía.

 

  • “MANDO A DISTANCIA” (27 de marzo de 1995)

Hai catro anos, nun hotel de Florencia, mentres agardaba por uns amigos para ir cear, estiven vendo na televisión unha película cómica, con ese humor intelixente que tan ben saben cultivar os italianos.

 

  • “COUSA DOS RUSOS” (17 de xuño de 1996)

Na miña vila, a xente lía os periódicos no café, especialmente no Ideal e no Antela. Ao primeiro deles acudía todos os días o Fona, un xastre pequeno e gordo, de cara azulada, moi popular. Era lector calmoso, incluídos os anuncios, e tiña o costume de facer comentarios en voz alta, sempre con humor. Ás veces, se contaba cunha vítima fácil nas mesas inmediatas, inventaba noticias. Gustáballe moito, por exemplo, dicir que na lagoa de Antela, a escasos quilómetros do centro de Xinzo, aterrerizara un avión americano.

 

  • “AS ESTATÍSTICAS DO SEÑOR ABADE” (28 de xuño de 1996)

[O cura] Non é home de veleidades intelectuais, senón paisano. As súas rarezas, polo tanto, pertencen á categoría simple da burrada, esa forma bruta do humor gordo que pode facer mal nos corpos, pero que case nunca toca nas almas. Ao revés do que sucede cos curas piriquitos, con vocación mundana de sabios arriscados.

 

  • “DO OUTRO LADO DA ESTATÍSTICA (29 de xuño de 1996)

Un amigo cura acusoume onte, certamente con moita amabilidade e non sen humor, de inventar a historia que contei aquí dese crego que tiña unha estatística respecto dos españois que ían ao inferno antes da Guerra Civil.

 

  • “UNHA LEMBRANZA” (28 de agosto de 1996)

Este verán acordámonos del [Manolo Prego] algunhas veces ao ver a plaquiña que se colocou hai anos alí, ao lado da nosa mesa, na cafetería Monterrei, en lembranza daquel amigo. Na tertulia era ocorrente e agudo, con sentido do humor. El, que pasara horrores na súa vida, tiña unha sensibilidade especial para os tontos atravesados.

 

  • “UNHA TEORÍA” (22 de setembro de 1996)

Confeso que as historias deste home [Buñuel], que tanta simpatía espertan en tanta xente, a min nunca me fixeron graza. Son bromas que sempre me pareceu que estaban feitas con humor de taberna.

 

  • “NA MORTE DUN AMIGO (10 de decembro de 1996)

É certo que a última vez que estiven con el, [José Donoso] atopeino deteriorado, […]pero estaba ben de ánimo, con proxectos na cabeza e sen abandonar a finura do seu humor proverbial, máis británico que latino, algo melancólico.

 

  • UN ACCIDENTE (12 de setembro de 1997)

Hoxe vou falar doutra das súas historias [Jeffrey Bernard], que lin pouco antes da súa morte e que ten, como todas as que el contaba, doses de humor e de ironía, sen excluír a tenrura daquel gran borracho cínico e melancólico.

 

  • UNHA XORNADA MÁIS (19 de setembro de 1997)

Por certo que marchei para o cuarto rindo eu só. Acordábame da intervención de Bieito Iglesias, que foi magnífica, aguda e chea de humor, tanto que suscitou as gargalladas continuas de todos os asistentes. O escritor galego fixo dúas citas lapidarias, dignas de Shakespeare.

 

  • “O ENCANTO DA BREVIDADE” (4 de outubro de 1997)

Raúl Morodo é home de conversa, ten sentido do humor e está nunha altura da vida na que o mundo se contempla con serenidade.

 

  • “O EXERCICIO DA AUTORIDADE” (1 de novembro de 1997)

O outro día vin na televisión un antigo militar que falaba, a verdade é que con moita serenidade, dos cambios que se están producindo na sociedade moderna, non só en España, respecto do sentido da autoridade. Non se queixaba, senón que describía a situación. Pareceume un home intelixente e tranquilo, relaxado e con humor. Como proba, contou algunhas historias da súa vida profesional, como a dun soldado que o parou facendo auto-stop e cando o recoñeceu, botouse a correr coma un tolo, campo a través.

 

  • “UN SABIO” (23 de novembro de 1997)

Feitas as primeiras bromas ao respecto, cando as paellas estiveron sobre a mesa, o profesor [Santiago] Grisolía dixo que quería probar: como se un home que estivese facendo a vendima pedise uvas de merenda. Foi o primeiro trazo de humor, de sinxeleza e de cortesía dun home encantador.

 

 

  • ANTÓN (8 de febreiro de 1998)

Nun momento, cando [Antón Risco] nos explicaba algunhas das prácticas de tipo relixioso que vira alá [na India], Carreño díxolle que, polo que escoitaba, debía ser algo semellante ao que ocorría no santuario dos Milagres, en Ourense. Risco pegou un salto e díxolle: “¡Por favor, non me fales de exotismos!” Era o seu humor. Un humor intelixente, de corte intelectual.

 

  • “SUSTO” (1 de outubro de 1999)

Por suposto que o pasamos ben, se temos en conta que os temas tratados conseguiron unirnos aos sete comensais nun mesmo interese, de xeito que a sobremesa se converteu nunha animada tertulia, na que non faltaron, como é lóxico, as discrepancias nin o humor, esa querida bendición. Este último nin sequera desapareceu nun momento dramático que vivimos.

 

  • “MUSEO” (30 de setembro de 1999)

Esta idea xurdiu o outro día na Coruña, mentres un grupo de amigos ceabamos co escritor Jorge Edwards. Foi el quen nos contou que no seu país, un grupo de vellos divertidos e ociosos, cun sentido do humor intelixente e cáustico, tiñan organizado un museo desas características. Nel exhibían, por exemplo, a Caixa de Pandora, a Carabina de Ambrosio, a Espada de Damocles e outros obxectos míticos semellantes. Os galegos, que somos tan ambiguos, poderiamos aportar a ese museo Os Tempos de María Castaña.

 

  • “DON ANTONIO” (6 de novembro de 1999)

Ese foi o motivo de que a [Francisco Fernández] Del Riego lle falase de ti, mentres que a el [Antonio Fraguas] lle dese tratamento de vostede. Co seu humor pillabán, preguntoume se aquela distinción era debida a que o consideraba un vello e respondinlle que non. A pesar de que algunhas veces máis me repetiu a mesma broma, non conseguiu mover a miña actitude e sempre lle chamei don Antonio. Nunha ocasión despediume ironicamente dicindo: “Vostede o pase ben, señor don Carlos”. Tamén chegou a ameazarme co caxato, con aquel xesto tan seu que consistía en levantalo no aire coma se fose unha arma, simular voz de trono e dicir: “¡Coidado comigo que son un home moi malo!” Cando facía iso, comportábase como un actor fatal, deses que proclaman a alegría que senten poñendo voz de pena. Se algo non podía disimular, era a bondade.

 

  • “INCIDENTE” (6 de decembro de 1999)

Como dixen onte, o profesor [Jacques] De Bruyne, que goza dun gran prestixio no mundo académico, é tamén un home divertido, cun sentido do humor intelixente e agudo, incansable. Por el souben o que lle sucedeu nunha ocasión con Mario Vargas Llosa, a quen convidou a falar na súa cátedra. O escritor peruano, que contou o incidente nun artigo, estivo a punto de matalo.

 

  • “ROSA” (11 de decembro de 1999)

A Rosa Regás, o recoñecemento chegoulle tarde porque empezou a escribir, como ela mesmo di, con humor […]. O seu libro sobre Xenebra a min paréceme espléndido, cheo de anécdotas agudas e intelixentes. […] Onte, por exemplo, cando subiamos unhas escaleiras, parou un momento nun descanso para contar a historia dun deputado no Parlamento da segunda República que dixo que cruzara o Atlántico once veces. Alguén de mente rápida respondéralle: “Entón, aínda segue vostede alá”.

 

  • “MOITOS” (21 de decembro de 1999)

Unha vez dei unha conferencia para mil mulleres na Coruña. Na presentación, a organizadora advertiume con humor que ao rematar habería baile. Contando esta historia unha noite en Madrid, xurdiu un deses destripacontos que resultan case inevitables en todas as tertulias e que teñen como característica humana principal a condición de rachar a maxia dunha historia buscándolle as contradicións lóxicas. Son da raza daqueles individuos que, despois de escoitar as anécdotas divertidísimas que contaba Valle-Inclán nos cafés madrileños, acababan comentando con suficiencia: “Mentiras. Don Ramón lo inventa todo”.

 

  • “GUERRA” (3 de febreiro de 2000)

Xa o tiña oído [Antonio Pérez Prado] outras veces e sabía do seu sentido do humor, das imitacións portentosas que fai de Borges, por exemplo, pero non lle coñecía a versión que deu da Guerra Civil española, na súa versión arxentina, é dicir, tal como a viviron os emigrados naquel país, divididos tamén en dous bandos. Para acentuar ademais o carácter fratricida da contenda, aqueles bandos tomaban café en dous locais próximos, fronte por fronte, separados por unha rúa.

 

  • “RECEPCIÓN” (26 de abril de 2000)

Estiven en Madrid e Alcalá para asistir ao acto de entrega do Premio Cervantes a Jorge Edwards, un bo amigo. Gustoume o seu discurso, intelixente, sinxelo e breve, tres virtudes que non sempre van xuntas. […] Por iso, nas súas palabras non podía faltar tampouco o humor, tan cervantino.

 

  • “COMEDIAS” (22 de maio de 2000)

Onte pola mañá estiven en Padrón, na horta da casa de Rosalía de Castro, para asistir ao acto de entrega do Pedrón de Ouro. A última vez que participei nesta celebración, se mal non recordo, foi no ano que llo concederon a Álvaro Cunqueiro, hai xa bastante tempo, cando o escritor xa estaba moi enfermo.[…] Estouno vendo, sentado nunha silla, cun bastón na man, a cara descolorida e facendo comentarios en voz baixa, cheos de humor, consciente de que as glorias e vaidades do mundo, en véspera da morte, non son importantes.

 

  • “OFENSAS” (30 de maio de 2000)

Unha amiga miña que é negra, cando veu a España para facer a súa tese de doutoramento sobre unhas neuronas raras, […] un día quedou bastante sorprendida de que o xefe do departamento onde traballaba, ao entrar no despacho dixese: “Isto parece unha merenda de negros”. Como ela era a única persoa desa condición entre todas cantas se atopaban presentes, emendouno: “Mais ben será unha merenda de brancos”. Tiña toda a razón, aínda que non se trata tampouco de ningunha muller susceptible, senón todo o contrario, e cun gran sentido do humor.

 

  • “ARREBATADA” (8 de setembro de 2000)

[…] un día tocoume ler en Riga, nunha librería, un conto. O público, que seguía a lectura a través da tradución que lle repartiran, botou unha gargallada cando chegou o episodio no que un pescador da illa de Ons desaparece mar abaixo levado por un polbo xigante, un monstro que transporta o home izado nun dos tentáculos igual que se fose unha bandeira. Ao remate, unha señora díxome que sempre lle gustara a mestura entre humor e fantasía. “Porque o do polbo será fantasía, ¿non?”, preguntoume.

 

  • “OFICIOS RAROS” (1 de novembro de 2000)

O meu avó Herminio, que era un home tranquilo, pero cun humor xordo e ás veces vitriólico [corrosivo], un día, mentres estabamos sentados os dous á porta da casa, nunha tarde de verán, díxome sinalando cara a algunhas das vivendas do arredor: “Todas estas casas que ves aí diante fóronche feitas tirando os nenos contra os coches para cobrar os seguros”. Supuxen que se trataba dunha broma, aínda que non cheguei a entender a intención. Con frecuencia, sen que se lle notase o ton de burla, soltaba cousas así, como unha noite que lle escoitei afirmar con toda seriedade que, cando el era neno, coñecera a un cura que chocaba os ovos como se fose unha pita, que se valía da sotana para darlles calor e que lograra tres poladas.

 

  • “MIRAR DIANTE DA MESA” (17 de novembro de 2000)

Non menos divertida foi a versión que nos deu [Luis Landero] dunha anécdota protagonizada por Dámaso Alonso, que eu xa coñecía, pero que nunca oíra contar con tanta graza. Sucedeu que un día, o ilustre profesor e poeta deu unha conferencia en Buenos Aires sobre un tema bastante duro: a poesía de Medrano. Conforme o conferenciante falaba de complexas cuestións relacionadas co barroco español, a xente partíase de risa. Foi porque en vez de “humanista”, no programa, Dámaso Alonso fora presentado como “humorista”.

 

  • “A LÓXICA DO TERROR” (23 de novembro de 2000)

Se a min me dixesen hai pouco que Ernest Lluch sufriría un atentado, respondería que se trataba dun absurdo. Era un home de diálogo, comedido, intelixente, con sentido do humor, nada airado, sen cargos políticos. E sen embargo, alguén decidiu inapelablemente que non tiña dereito a seguir neste mundo. Por que? Pois porque si. […] De feito, Lluch podía seguir vivindo a estas horas, falando pola radio, deleitando os amigos coa súa sorna e o seu sentido común.

 

  • “INSULTOS ENTRE XENTE IMPORTANTE” (21 de febreiro de 2001)

Non debía ser Manuel Azaña persoa con sentido do humor, aínda que foi un intelectual rigoroso, un home cunha aguda conciencia moral e un político serio. Sendo fundamentais todas estas virtudes, non parece menos importante aquela carencia.

 

Gustábame o seu sentido do humor, que era da mesma finura que o seu espírito profundamente delicado e da mesma factura que a súa intelixencia, extremadamente sutil e aguda. Gustábame a súa bondade e a súa falta de ambición, que moitos confundían con nugalla. […] Carecía de calquera ambición, como dixen, a non ser a da amizade xenerosa, que cultivaba con esmero e que envolvía en humor refinado e ironía punzante, pero sen ángulos agresivos. Ría sempre, incluso de si mesmo. […]Recordareino sempre co sorriso nos labios, como aquel día que o fun ver ao despacho e lle pedín á secretaria que me anunciase como o bispo de Santiago. Saíu correndo do despacho e pediume escusas porque antes tiña que atender o prelado, que agardaba na sala de espera. Cando se decatou da broma, riu coma se fose el o autor da trasnada.

 

 

  • “PROXECTOS DE FUTURO” (10 de xuño de 2001)

Despois do que escribiu onte neste mesmo periódico o máis novo dos meus vástagos, falando da miña afección aos trens eléctricos, vaime custar moito evitar que algunha xente me tome por tolo. […]pase o que pase cos meus proxectos ferroviarios no futuro, fíxome gracia verme retratado polo meu fillo. Vese que non conseguín inculcarlle a afección aos trens, pero si o humor. Onte fíxome rir de min mesmo, que é a maneira máis saudable de rir. Calquera día acabo montado nunha locomotora polo xardín.

 

  • “RECORDOS DO PADRE ISLA” (21 de xuño de2001)

A min, o padre Isla […] sempre me resultou simpático. Cando vivía en Pontevedra […]escribiulle unha carta á súa irmá […]na que facía un retrato cómico da marquesa de Leis realmente gracioso, aínda que cheo de veleno. Como se trataba dunha señora enorme, dicía que a vira, pero non enteira, tan grande era. Prometía ila vendo pouco a pouco, por cachos, sen descartar o uso dun telescopio. Era de humor fino o padre. Tiña esa fama.

 

  • “BROMAS DUN AMIGO” (9 de setembro de 2001)

Xa teño falado del aquí algunha outra vez. Trátase dun señor duns oitenta anos, xastre de profesión, que ten un sentido do humor especial, algo parecido a unha visión divertida da vida e da xente, o cal o leva a andar discorrendo constantemente trasnadas para pasalo ben. Unha das súas afeccións principais consiste en finxir que coñece unha persoa da que non sabe nada e elevala automaticamente de rango. Hai pouco, por exemplo, nunha viaxe en tren púxose ao lado dun paisano e tratouno coma se fose un cura amigo, eloxiándolle o último sermón que pronunciara na parroquia, diante do pasmo do infeliz.

[…]Ademais destas bromas, o señor do que falo ten unha filosofía da vida, que explica moi ben. Non pensa que o humor que practica consista en rir da xente, senón en buscar a cara amable das cousas, pois hai demasiada tristeza no mundo. Por outra parte, está convencido de que cando finxe confundir un paisano cun veterinario, por exemplo, ou cun señor cura párroco, no tempo que dura a confusión, a vítima chega a sentirse feliz.

 

  • “XAMÓN E SEÑORA” (4 de outubro de 2001)

Sigo lendo con agrado e interese as memorias de José Manuel Caballero Bonald, que me parecen un relato espléndido, ou un conxunto de relatos, pois o libro está cheo de anécdotas, de historias e retratos excelentes. Algúns destes últimos, sobre todo os que van dedicados a personaxes ridículos ou atrabiliarios, están confeccionados con trazos grosos, pero firmes e matizados. Coñecidos fantasmas da vida literaria española e dos seus territorios adxacentes aparecen de corpo enteiro, ás veces en carne viva, ou en panos menores, ou destripados sen piedade. Pero case sempre con humor, por non dicir sempre.

 

Sabía moitas historias da vida literaria madrileña dos anos corenta e cincuenta, que el viviu con intensidade, e contábaas con moitísimo humor, pero sen sarcasmo maledicente.

 

  • “O AMIGO MORENO” (4 de decembro de 2001)

Xosé Antonio Moreno pareceume unha persoa intelixente e tranquila, de trato agradable, cun enorme sorriso. Home moi culto, de xuízo maduro, daba gusto falar con el, aínda que non se estivese de acordo. Defendía as súas opinións con firmeza, pero sen furia, e non renunciaba nunca a un punto irónico de humor, do cal non se excluía a si mesmo.